У Беларусі ад хвароб, звязаных з курэннем, штогод памірае некалькі тысяч чалавек. Прычым вельмі часта тытунёвы дым адпраўляе на той свет працаздольных і актыўных людзей. У краіне ўжо дзейнічае шэраг нарматыўных прававых актаў, накіраваных на скарачэнне спажывання тытунёвых вырабаў. Але людзі па-ранейшаму кураць, і адных забаронных мер відавочна недастаткова, адзначае Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка. Для вырашэння гэтай праблемы неабходны прадуманы комплекс мер, і адміністрацыйныя абмежаванні трэба арганічна спалучаць з рознымі стымуламі, заахвочваннямі, а таксама інфармацыйнай работай. Усе гэтыя пытанні і прапанаваныя новаўвядзенні абмяркоўваліся 28 ліпеня на нарадзе ў кіраўніка дзяржавы на тэму абароту і спажывання тытунёвых вырабаў і электронных сістэм курэння.
Прэзідэнт заклікае знайсці новыя падыходы ў барацьбе з праблемай курэння
«Мы бачым, што людзі па-ранейшаму кураць, і адных забаронных мер недастаткова, — адзначыў Прэзідэнт. — Не сакрэт, што забаронены плод заўсёды салодкі для пачынаючых (курцоў. — Заўвага БЕЛТА). А курцам са стажам патрэбна моцная матывацыя для адмовы ад курэння. Настаў час для пошуку новых шляхоў вырашэння гэтай праблемы, якія будуць улічваць рэальны стан спраў і псіхалогію людзей».
Аляксандр Лукашэнка падкрэсліў, што сусветны вопыт і практыка паказваюць, што для дасягнення выніку патрэбны не татальныя забароны, а прадуманы комплекс мер. «Адміністрацыйныя абмежаванні павінны арганічна спалучацца з рознымі стымуламі, заахвочваннямі і інфармацыйнай работай. Асноўная роля тут адводзіцца медыкам, журналістам, педагогам, ідэолагам», — сказаў кіраўнік дзяржавы.
Паводле слоў Прэзідэнта, у Беларусі праблема спажывання тытунёвых вырабаў застаецца сур’ёзнай. Нягледзячы на меры, што прымаюцца, у краіне курыць амаль палавіна мужчынскага насельніцтва, усё часцей гэту згубную прывычку мае моладзь. «Больш таго, з’яўляюцца новыя прадукты для імітацыі курэння, што наносяць не меншую шкоду здароўю, чым тытунь. Размова ідзе аб электронных цыгарэтах, якія становяцца ўсё больш папулярнымі. Яны прыцягваюць сваёй незвычайнасцю, даступнасцю, адсутнасцю інфармацыі аб шкодзе іх выкарыстання. Ды і не ўсе згаджаюцца з тым, што яны шкодныя настолькі, наколькі шкодныя традыцыйныя цыгарэты», — сказаў кіраўнік дзяржавы.
Аляксандр Лукашэнка адзначыў, што падставай для гэтай размовы стаў праект дэкрэта, які ўнесены на яго разгляд. «Дакумент сур’ёзны. Я яго павінен разгледзець і падпісаць. Але палічыў неабходным па праблемах, якія адносяцца да праекта гэтага дэкрэта, яшчэ раз параіцца, вярнуўшыся ў цэлым да пытанняў вытворчасці і спажывання тытунёвых вырабаў», — заявіў Прэзідэнт.
Ён нагадаў, што дэкрэт, прызначаны знізіць спажыванне тытуню жыхарамі Беларусі, быў прыняты яшчэ ў 2002 годзе, і неабходныя змяненні ўносяцца ў яго рэгулярна. «Але належнага выніку, на які мы разлічвалі, пакуль няма. Таму, па-першае, нам трэба прааналізаваць, як выконваюцца палажэнні дэкрэта ў дзеючай рэдакцыі і якіх зрухаў удалося дасягнуць. Па-другое (аб адказных за рэалізацыю яго норм), наколькі эфектыўна мы адсочваем вынікі праводзімай работы?» — паставіў пытанні кіраўнік дзяржавы.
Новым праектам дэкрэта, у прыватнасці, прапануецца прыраўнаваць электронныя цыгарэты да тытунёвых вырабаў і пашырыць пералік месц, у якіх курэнне забараняецца. «Аднак паўстае пытанне, ці прынясуць гэтыя меры чаканы эфект? — адзначыў Аляксандр Лукашэнка. — Мы павінны абмеркаваць, ці ўсё прадугледжана ў праекце дэкрэта, ці ёсць альтэрнатыўныя шляхі для зніжэння тытунекурэння ў Беларусі?»
Міністр аховы здароўя Васіль Жарко на нарадзе расказаў, што спажыванне тытуню наносіць істотную шкоду здароўю грамадзян, а гэта, у сваю чаргу, кладзецца цяжарам на грамадства і дзяржаву. «Тытунекурэнне з’яўляецца адным з асноўных і ўстараняльных фактараў рызыкі развіцця неінфекцыйных захворванняў, іх ускладненняў і заўчаснай смяротнасці», — падкрэсліў ён.
Паводле даных міністра, у Беларусі на долю неінфекцыйных захворванняў прыпадае каля 86 працэнтаў усіх хвароб і 82 працэнты смерцяў. «У 2015 годзе смяротнасць мужчын працаздольнага ўзросту перавышала значэнне аналагічнага паказчыку ў жанчын у 4 разы. А па асобных прычынах — хваробы сістэмы кровазвароту, злаякасныя новаўтварэнні — да 7 разоў. У тытунёвым дыме знаходзіцца больш за 90 вядомых канцэрагенаў і каля 250 таксічных злучэнняў», — сказаў Васіль Жарко.
Як паведамілі БЕЛТА ў прэс-службе беларускага лідара, па выніках нарады Прэзідэнт у цэлым падтрымаў праект абноўленага дэкрэта. Асобныя нюансы дакумента будуць у бліжэйшы час дапрацаваны на міжведамасным узроўні, і канчатковы варыянт будзе прадстаўлены кіраўніку дзяржавы для падпісання. Пры гэтым галоўнае патрабаванне ў тым, каб кожная прапануемая мера мела абавязковы эфект.
«Адбылася грунтоўная ўзважаная гутарка. Размова ідзе не проста пра забаронныя меры, а пра комплекс інфармацыйных, асветных, адукацыйных і іншых мерапрыемстваў, у выніку яны павінны паўплываць на змяншэнне колькасці людзей, якія спажываюць тытунёвыя вырабы», — адзначыў у інтэрв’ю журналістам міністр гандлю Уладзімір Калтовіч.
Што плануецца змяніць
Будзе ўрэгуляваны абарот і выкарыстанне электронных сістэм курэння. Па сутнасці, плануецца, што новы дэкрэт па ўсіх аспектах прыраўнуе электронныя цыгарэты, у тым ліку адносна іх продажу і рэкламы, да звычайных тытунёвых вырабаў.
Чакаецца ўвядзенне забароны на спажыванне і абарот некурыльных жавальных сумесей.
Праектам дэкрэта ўдакладняецца парадак продажу, строга рэгламентуюцца месцы для курэння. «Будуць вызначаны такія патрабаванні, як абсталяванне месц для курэння. Гэта ў тым ліку датычыцца кафэ і рэстаранаў. Месцы, дзе прапануецца ўвесці поўную забарону: ліфты, дзіцячыя пляцоўкі, пляжы, вытворчыя памяшканні, памяшканні, якія займаюць арганізацыі фізкультуры, спорту, якія займаюцца дзіцячымі спартыўнымі, аздараўленчымі і іншымі лагерамі і іх тэрыторыі, прыпынкі, станцыі метрапалітэна, грамадскі транспарт, а таксама аўтамабілі і памяшканні, калі ў іх прысутнічаюць дзеці ва ўзросце да 14 гадоў», — сказаў міністр гандлю.
У аб’ектах гандлю, бытавога абслугоўвання насельніцтва і грамадскага харчавання курыць можна будзе толькі ў спецыяльна абсталяваных для гэтага памяшканнях. «Гэта не асобныя залы для курцоў і некурцоў, а менавіта асобныя памяшканні для курэння. Патрабаванні да такіх памяшканняў будуць распрацаваны асобна», — дадаў Уладзімір Калтовіч.
Прэзідэнт таксама падтрымаў прапанову, каб да канца 2017 года рэалізацыя тытунёвых вырабаў з дапамогай надкасавага абсталявання ў арганізацыях гандлю плошчай ад 1 тыс. кв.м і больш была спынена. Для гэтага трэба будзе абсталяваць спецыяльныя боксы або аддзелы магазінаў. А да канца 2020 года гэту меру прапануецца ўкараніць ва ўсіх магазінах.
Медыцынскі аспект
Доля курцоў сярод анкалагічных хворых складае 84,5 працэнта, хворых на сардэчна-сасудзістыя захворванні — 80 працэнтаў, туберкулёз органаў дыхання — 77,1 працэнта, хранічныя неспецыфічныя захворванні глоткі, гартані, бронхаў і лёгкіх — 83 працэнты.
Курэнне з’яўляецца абсалютна даказаным фактарам рызыкі развіцця злаякасных новаўтварэнняў шэрага лакалізацый (губы, гартані, трахеі, лёгкіх, страўніка і іншых). Паводле даных СААЗ, тытунекурэнне правакуе 90 працэнтаў смерцяў ад раку лёгкіх, хранічнага бранхіту і ішэмічнай хваробы сэрца.
Колькасць памерлых ад злаякасных новаўтварэнняў у 2015 годзе, паводле даных Белстата, склала 17 тыс. 456 чалавек. Сярод памерлых ад усіх новаўтварэнняў колькасць смерцяў, звязаных з курэннем тытуню, складае 25-30 працэнтаў.
У тых, хто часта падпадае пад шкоднае ўздзеянне тытунёвага дыму, рызыка развіцця сардэчна-сасудзістых захворванняў вышэйшая на 60 працэнтаў. Як актыўнае, так і пасіўнае курэнне асацыіруюцца з паскораным развіццём атэрасклерозу.
Пры пасіўным курэнні ў сям’і рызыка развіцця раку лёгкіх у мужа або жонкі, якія не кураць, павышаецца на 10-20 працэнтаў. Аналагічная сітуацыя назіраецца на рабочым месцы, а таксама ў людзей, якія пастаянна падпадаюць пад уздзеянне тытунёвага дыму курцоў.
Чым небяспечны электронныя цыгарэты
Адзначаецца імклівы рост выкарыстання электронных сістэм курэння (электронных цыгарэт) у свеце, у тым ліку ў Беларусі, што ўяўляе новую пагрозу здароўю, перш за ўсё, падрастаючага пакалення.
Электронныя цыгарэты прадуцыруюць аэразоль (пару), што ўдыхае карыстальнік. Асноўнымі кампанентамі раствору, які выкарыстоўваецца ў такіх устройствах, акрамя нікаціну (калі ён прысутнічае) з’яўляюцца прапіленгліколь з гліцэрынай або без яе, вада і араматызатары. Ад іх працэнтных суадносін залежыць канчатковы састаў вадкасці і, такім чынам, яе таксічныя ўласцівасці.
Фактычныя даныя сведчаць, што аэразоль не з’яўляецца ўсяго толькі «вадзяной парай», як часта сцвярджаецца ў працэсе збыту гэтых вырабаў, а стварае сур’ёзную пагрозу для людзей шляхам узмацнення ўздзеяння нікаціну і шэрага таксічных рэчываў.
Паўсюднае распаўсюджванне электронных цыгарэт, мэтанакіраванае дэзынфармаванне аб бяспецы іх выкарыстання садзейнічаюць далучэнню да нікаціну некурцоў і, асабліва, моладзі.
Крыху сацыялогіі і статыстыкі
Размеркаванне курцоў у залежнасці ад полу выглядае наступным чынам: сярод мужчын доля курцоў «пастаянна + ад выпадку да выпадку» складае 43 працэнты, доля жанчын, якія кураць, — 15,6 працэнта. Доля тых, хто курыць пастаянна, у групе мужчын складае 30,6 працэнта, у групе жанчын — 7,2 працэнта.
Паводле даных Міністэрства аховы здароўя, за апошнія гады колькасць курцоў у Беларусі зменшылася на 14 працэнтаў. Разам з тым, медыкі занепакоены ростам спажывання тытуню сярод падлеткаў, расказаў журналістам міністр аховы здароўя.
У той жа час, паводле інфармацыі Мінгандлю, за 5 гадоў продажы тытунёвых вырабаў на душу насельніцтва ў Беларусі знізіліся на 18 працэнтаў.
У большасці краін Еўропы доля дарослага насельніцтва, якое курыць штодзень, знаходзіцца ў межах 20-30 працэнтаў (паводле апошніх даных СААЗ). У Латвіі, Літве, Польшчы і Украіне ўзровень распаўсюджанасці штодзённага курэння склаў ад 25 працэнтаў да 30 працэнтаў. У Беларусі, паводле даных сацыялагічнага даследавання 2015 года, курыць амаль 28 працэнтаў.
Самы нізкі сярод краін Еўропы ўзровень распаўсюджанасці штодзённага курэння адзначаны ў Швецыі (11 працэнтаў), Ісландыі (12), Вялікабрытаніі (14), самы высокі — у Аўстрыі (44), Грэцыі (36) і Расіі (33).
Як цяпер з тытунекурэннем змагаюцца ў Беларусі
У нашай краіне праводзіцца мэтанакіраваная палітыка па скарачэнні спажывання тытунёвых вырабаў, дзейнічаюць адпаведныя нарматыўныя прававыя акты. Яны рэалізуюць асноўныя палажэнні Рамачнай канвенцыі СААЗ па барацьбе супраць тытуню.
Так, у Беларусі забаронены рэклама, адкрытая выкладка тытунёвых вырабаў, імітацыя знешняга выгляду і (або) выкарыстанне найменняў відаў тытунёвых вырабаў у назвах тавараў, якія не з’яўляюцца тытунёвымі вырабамі; аптовы, рознічны гандаль такімі таварамі, продаж тытунёвых вырабаў грамадзянам Беларусі, замежным грамадзянам і асобам без грамадзянства ва ўзросце да 18 гадоў.
Згодна з артыкулам 17.9 КоАП курэнне (спажыванне) тытунёвых вырабаў у месцах, дзе яно ў адпаведнасці з заканадаўчымі актамі забаронена, прыводзіць да накладання штрафу ў памеры да чатырох базавых велічынь. Паводле інфармацыі МУС, колькасць прыцягнутых да адміністрацыйнай адказнасці за курэнне ў забароненых месцах павялічылася з 888 чалавек у 2008 годзе да 11 тыс. 165 чалавек у 2015 годзе, у тым ліку непаўналетніх са 123 да 1 тыс. 541 чалавека адпаведна.
На сённяшні дзень у Беларусі застаюцца не ўрэгуляванымі пытанні распаўсюджвання сярод насельніцтва электронных цыгарэт, у тым ліку праз інтэрнэт, а таксама аб забароне іх продажу непаўналетнім і іх рэкламы.
Міжнародны вопыт
У Фінляндыі поўнасцю забаронена курэнне ў грамадскіх месцах, рэклама тытунёвых вырабаў, спонсарства і іншыя акцыі тытунёвых вытворцаў. Забаронены продаж тытунёвых вырабаў праз інтэрнэт. З 1 студзеня 2012 года тытунёвыя вырабы прыбраны з прылаўкаў магазінаў і кіёскаў і заменены лічбавымі табло. За апошнія 50 гадоў колькасць курцоў у Фінляндыі знізілася з 70-75 працэнтаў да прыкладна 18 працэнтаў. У цэлым улады рэспублікі ставяць перад грамадскасцю задачу стаць да 2040 года краінай, якая не курыць.
Строгія меры ў частцы адказнасці за курэнне ў грамадскіх месцах прыняты ў Катары, дзе гэта дзеянне караецца штрафам у эквіваленце прыкладна ад $55 да $136. Іншыя парушэнні катарскага заканадаўства ў гэтай сферы прыводзяць да штрафу да $1 тыс. 360, караюцца турэмным зняволеннем на тэрмін да 6 месяцаў або іншымі мерамі. У выпадку паўторных парушэнняў сума штрафу або тэрмін зняволення падвойваюцца.
Строгія меры адказнасці прымяняюцца таксама ў Рэспубліцы Карэя, Балгарыі.
У Аўстраліі ўведзена забарона на курэнне ў грамадскіх месцах і грамадскім транспарце. У асноўным яна датычыцца закрытых памяшканняў, але дзейнічае і адносна прыпынкаў грамадскага транспарту, такіх збудаванняў, як адкрытыя стадыёны або фестывальныя пляцоўкі, а таксама на тратуары ўздоўж будынкаў аэрапортаў, гандлёвых цэнтраў і гэтак далей. У рэстаранах, кафэ, барах, клубах і іншых такіх установах можа быць прадугледжана асобнае памяшканне або зала для курэння. Парушэнне гэтага абмежавання караецца штрафам у памеры каля $430.
Забарона на выкладку тытунёвых вырабаў у гандлёвых аб’ектах дзейнічае ў Ісландыі, Канадзе, Ірландыі, Тайландзе, Аўстраліі, Балівіі, Маўрыкіі, Нарвегіі, Фінляндыі, Вялікабрытаніі (за выключэннем Шатландыі).
Электронныя цыгарэты
Продаж электронных сістэм курэння, якія змяшчаюць нікацін, забаронены ў 13 з 59 краін, дзе яны рэгулююцца. Забароны на рэкламу, пашырэнне і спонсарства адносна электронных цыгарэт уведзены ў 39 краінах, а выкарыстанне электронных цыгарэт у грамадскіх памяшканнях забаронена ў 30 краінах.
У Аўстраліі вадкасці, якія змяшчаюць нікацін, належаць да медыцынскай прадукцыі, а электронныя цыгарэты — да нікацінавых інгалятараў у якасці медыцынскага ўстройства. Сёння ў гэтай краіне няма асобнага рэгулявання адносна электронных цыгарэт, якія не змяшчаюць нікацін. Аднак пачынаючы з 2015 года штаты сталі ўключаць у існуючае заканадаўства адносна продажу і рэкламы тытунёвых вырабаў норму аб тым, што яно прымяняецца таксама ў дачыненні да тавараў, створаных з мэтай падабенства з тытунёвымі вырабамі, і ў дачыненні «персанальных паравых інгалятараў».
Расія падтрымлівае кіруючыя прынцыпы СААЗ адносна электронных цыгарэт і прапануе забараніць выкарыстанне ў электронных цыгарэтах смаку тытуню, забараніць вытворцам распаўсюджваць інфармацыю, што выкарыстанне электронных цыгарэт зніжае спажыванне тытуню.
У Даніі электронныя цыгарэты з’яўляюцца медыцынскім прыборам і патрабуюць адпаведнай ліцэнзіі.
Продаж электронных цыгарэт дазволены ў Канадзе практычна ва ўсіх штатах, аднак у некаторых з іх дзейнічае забарона на продаж вадкасцей, у саставе якіх ёсць нікацін.
У Італіі дазволена рэалізацыя электронных цыгарэт, але з 2013 года ўведзена забарона на курэнне ў грамадскіх месцах і забаронены продаж асобам, якія не дасягнулі 18 гадоў.
Поўная забарона на электронныя цыгарэты дзейнічае ў Тайландзе, Іарданіі, Іране, Кувейце, Нарвегіі, Бразіліі, Турцыі, Панаме, Сінгапуры.
БелТА
