11 чэрвеня спаўняецца 125 гадоў з дня нараджэння Кузьмы Чорнага –беларускага пісьменніка, якога шмат хто называе «беларускім Дастаеўскім» за глыбіню псіхалагізму, філасофскія тэмы і пільную ўвагу да ўнутранага свету герояў. Яго жыццё і творчасць сталі адлюстраваннем трагічных старонак гісторыі Беларусі.
Літаратурныя крытыкі адзначаюць, што творчасць Кузьмы Чорнага дазваляе глыбей зразумець беларускі народ, яго культуру і гісторыю, а таксама пранікнуцца тонкасцямі і багаццем беларускай мовы і яе дыялектаў. Пісьменнік Алесь Адамовіч падкрэсліваў складанасць перакладу твораў чорнага з-за багацця адценняў, сэнсаў і стылістычных асаблівасцяў.
Кузьма Чорны, сапраўднае імя якога Мікалай Карлавіч Раманоўскі, пражыў усяго 44 года. Пачаўшы свой творчы шлях як паэт, ён пасля цалкам прысвяціў сябе прозе.
Ад Раманоўскага да Чорнага
Мікалай Раманоўскі нарадзіўся на Случчыне, у сялянскай сям’і. Атрымаўшы адукацыю ў Цімкавіцкім народным вучылішчы і Нясвіжскай настаўніцкай семінарыі, ён паступіў на літаратурнае аддзяленне педагагічнага факультэта Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Менавіта ў гэты перыяд, у 1923 годзе, у газеце «Савецкая Беларусь» з’явіліся яго першыя творы пад псеўданімам Кузьма Чорны.
Паходжанне псеўданіма дагэтуль выклікае спрэчкі сярод даследчыкаў. Адны лічаць, што Мікалай выкарыстаў мянушку свайго дзеда, іншыя звязваюць яго з пазначэннем беднаты. Паэт Рыгор Крушына разважаў пра выбар Чорным менавіта гэтага колеру: «Чаму чорныя, а не белыя, скажам? Ён жа столькі светлага, прыгажага прынёс у беларускую літаратуру багаццем сваёй мовы, яскравым паказам вясковага побыту, звычаяў і псіхалогій беларускага народа. А ці не чорны лёс Кузьмы Чорнага?».
У гады Вялікай Айчыннай вайны
З пачаткам Вялікай Айчыннай вайны Кузьма Чорны разам з сям’ёй пешшу адправіўся на ўсход. У Крычаве ён уступіў у шэрагі Чырвонай Арміі, але на фронт не трапіў, а стаў супрацоўнікам газеты-плаката «Раздавім фашысцкую гадзіну». Разам з рэдакцыяй Чорны перамяшчаўся па гарадах, а са студзеня 1942 года жыў у маленечкім нумары маскоўскай гасцініцы «Якар». Нягледзячы на перанесены інсульт і пагаршэнне зроку, ён працягваў актыўна працаваць.
У ваенныя гады Чорны напісаў тры раманы: «Пошукі будучыні», «Млечны шлях», «Вялікі дзень», працаваў над аповесцямі «Скіп’еўскі лес» і «Сумліцкая хроніка», а таксама мноства публіцыстычных артыкулаў. Ён займаўся перакладамі твораў Аляксандра Пушкіна, Мікалая Гогаля, Уладзіміра Караленкі, Максіма Горкага і нават Яраслава Гашэка.
Беларускі класік Якуб Колас адзначаў, што героі твораў Чорнага «ўсе асобы нагадваюць сабою людзей не нашай планеты Зямлі, а нейкай іншай… людзі ёсць людзі, усе яны паробленыя на адзін канон, а іх паводкі заляжаць цалкам ад іх біялагічных розумаў».
Апошнія гады і спадчына
Пасля вызвалення Мінска Кузьма Чорны вярнуўся ў беларускую сталіцу і працаваў у часопісе «Беларусь». Аднак умовы жыцця былі цяжкімі. Яго сэрца перастала біцца 22 лістапада 1944 года пасля другога інсульту. Пісьменнік быў пахаваны ў Мінску на Вайсковых могілках.
Якуб Колас пісаў пра смерць Чорнага: «Памёр наш беларускі пісьменнік Кузьма Чорны. Гэта лепшы наш пісьменнік. Выдатны чалавек…».
Дзённікавыя запісы Кузьмы Чорнага, пачатыя летам 1944 года, з’яўляюцца каштоўным дакументам эпохі, які сведчыць аб багатай душы і сіле духу вялікага пісьменніка.
Імем Кузьмы Чорнага названа школа ў Цімкавічах і вуліца ў Мінску. У Цімкавічах дзейнічае літаратурны музей, прысвечаны пісьменніку. Яго творы, у тым ліку раман «Пошукі будучыні», уключаныя ў школьную праграму.
Самыя цікавыя і важныя навіны шукайце ў нашых сацыяльных сетках: TikTok, Instagram, VK, Одноклассники, Telegram, Facebook, Youtube.
