Імя Соф’і Кавалеўскай (185–1891) добра вядомае многім. Але мала хто сёння можа ўспомніць пра яе беларускія карані і прозвішча ў дзявоцтве – Корвін-Крукоўская.
Нарадзілася Соф’я ў Маскве, а калі ёй споўнілася 8 гадоў, сям’я пераехала ў радавы маёнтак Палібіно Віцебскай губерні. Там і прайшло яе дзяцінства.
Род Корвін-Крукоўскіх з’яўляўся здаўна вядомым у ВКЛ і, мяркуецца, знаходзіўся ў сваяцтве са знакамітым родам князёў Глінскіх. Соф’я ж была другой дачкой у сям’і генерала Васіля Корвін-Крукоўскага і Лізаветы Фёдараўны (у дзявоцтве Шуберт) – таленавітай піяністкі, якая валодала чатыры еўрапейскімі мовамі. Лагічна, што дзяўчынак у такой сям’і ў той час рыхтавалі да замужжа, выхавання дзяцей і вядзення хатняй гаспадаркі. Але маленькая Соф’я з ранніх гадоў праявіла вялікую цікавасць да дакладных навук.
Яе дапытлівасць да матэматыкі абудзіў незвычайны выпадак: з-за недахопу шпалер сцены дзіцячага пакоя абклеілі паперай з лекцый аб дыферэнцыяльным і інтэгральным вылічэнні прафесара Міхаіла Астраградскага. Дзяўчынка гадзінамі разглядала загадкавыя сімвалы. А калі пачала браць урокі матэматыкі ў лепшых педагогаў, яны даваліся ёй настолькі лёгка, быццам яна ўжо ўсё гэта добра ведала.
Соф’я цвёрда вырашыла звязаць сваё жыццё з навукай. Але ў Расійскай імперыі ва ўніверсітэты прымалі толькі мужчын. Адзіны варыянт – паступаць у еўрапейскую ВНУ.
Бацька быў супраць такой адукацыі дачкі, а замежны пашпарт жанчынам тады выдавалі толькі з дазволу бацькоў ці мужа. Таму Соф’я, каб паехаць у Еўропу, заключыла фіктыўны шлюб з маладым вучоным Уладзімірам Кавалеўскім. Ды і там яна адчула прадузятасць да жанчын, якім не дазвалялі быць паўнапраўнымі студэнткамі.
І ўсё ж настойлівасць Соф’і Кавалеўскай узяла сваё. Яна даказала, што вартая вучобы, і была дапушчана да лекцый па матэматыцы ў Гейдэльбергскім універсітэце.
Калi зразумела, што мясцовыя прафесары ўжо не могуць задаволiць яе цiкаўнасцi, накiравалася ў Берлiн, дзе выкладаў выдатны матэматык Карл Вейерштрас. Размова вучонага з 20-гадовай дзяўчынай прывяла яго да высновы, што «бачыць перад сабою ўнiкум». Ён даў Кавалеўскай на выбар 10 самых складаных задач і прапанаваў рашыць дзве. Праз тыдзень Соф’я прыйшла да яго зноў і прынесла правільныя рашэнні ўсіх дзесяці. Прафесар быў настолькі ўражаны, што вырашыў асабіста даваць ёй прыватныя ўрокі.
У Германіі Кавалеўская абараніла дысертацыю і стала адзінай у свеце жанчынай, якая ў 24 гады атрымала ступень доктара навук.
Вяршыні кар’еры яна дасягнула ў Швецыі, дзе з’явілася ў 1883 годзе і дабілася нечуванага для таго часу: стала прафесарам кафедры Стакгольмскага ўніверсітэта. Яе называлі прынцэсай навукі. А ў 1888 годзе Кавалеўскай была прысуджана прэстыжная прэмiя Бардэна, заснаваная Парыжскай акадэмiяй навук.
«Гавары, што ведаешь, рабі, што павінен, і будзь што будзе!» – так Кавалеўская сфармуліравала свой дэвіз на адным з матэматычных конкурсаў.
Не стала яе 10 лютага 1891-га – урачы канстатавалi запаленне лёгкiх. Пражыла Соф’я Кавалеўская 41 год.
Самыя цікавыя і важныя навіны шукайце ў нашых сацыяльных сетках: TikTok, Instagram, VK, Одноклассники, Telegram, Facebook.
