Паэтычны свет. 15 ліпеня спаўняецца 125 гадоў з дня нараджэння Уладзіміра Дубоўкі

О Беларусь, мая шыпшына,

Зялёны ліст, чырвоны цвет!

У ветры дзікім не загінеш,

Чарнобылем не зарасцеш…

Уладзімір Дубоўка

Яго імя займае асаблівае месца ў беларускай літаратуры, яно ахутана арэолам славы паэта-наватара, грамадзяніна, чыя самабытная здольнасць стварыла яркі і пранікнёны вобраз Беларусі.

Жыццёвы шлях Дубоўкі – гэта перапляценне трыумфу і трагедыі. У яго біяграфіі выразна вылучаюцца тры ключавыя этапы. Першы – перыяд росквіту, калі ён выступаў адным з арганізатараў літаратурных аб’яднанняў «Маладняк» і «Узвышша», быў лідарам свайго пакалення, пастаянна знаходзіўся ў цэнтры ўвагі чытачоў і крытыкаў. Другі – трагічны этап, калі беларус спазнаў лёс рэпрэсіраванага. Трэці – перыяд рэабілітацыі, напоўнены мудрасцю і цярпеннем. Паэт, які вярнуўся пасля 27 гадоў асуджэння і выгнання, зноў актыўна ўключыўся ў літаратурнае жыццё. У 1960–70-х гадах ён стварыў мноства новых твораў, у тым ліку казкі і апавяданні. За цыкл вершаў «Палеская рапсодыя» ў 1962 годзе быў удастоены прэстыжнай літаратурнай прэміі імя Янкі Купалы.

Нарадзіўся Уладзімір Дубоўка ў 1900 годзе ў вёсцы Агароднікі (цяпер Пастаўскі раён Віцебскай вобласці) у сям’і рабочага. Атрымаўшы адукацыю ў Манькавіцкай пачатковай школе і Мядзельскім вучылішчы, прадоўжыў навучанне ў Нова-Вілейскай настаўніцкай семінарыі, якую скончыў у 1918 годзе. У тым жа годзе сям’я Дубоўкі пераехала ў Маскву. Нядоўгая вучоба Уладзіміра на гісторыка-філалагічным факультэце Маскоўскага ўніверсітэта змянілася працай настаўніка на Тульшчыне, каб дапамагчы сям’і.

У 1920 годзе паэта прызвалі ў Чырвоную армію, а пасля дэмабілізацыі ён працаваў у Народным камісарыяце асветы РСФСР, адначасова вучыўся ў Вышэйшым літаратурна-мастацкім інстытуце імя В. Брусава. У 1920-я гады ён стаў адным з вядучых беларускіх паэтаў. Нягледзячы на пастаяннае пражыванне ў Маскве, прымаў актыўны ўдзел у літаратурным руху, уступіў у аб’яднанні «Маладняк» і «Узвышша». Ён таксама быў першым рэдактарам часопіса «Беларускі піянер». У 1927 годзе паэт ажаніўся з Марыяй Клаўс, а ў наступным годзе ў іх нарадзіўся сын Альгерд.

Творчасць Дубоўкі ў гэты перыяд была прасякнута ідэяй адраджэння Беларусі, заклікам да высакародных учынкаў дзеля свайго народа. Зборнікі вершаў «Строма» (1923), «Там, дзе кіпарысы» (1925), «Трысцё» (1925), «Credo» (1926) і «Наля» (1927) сталі важнай з’явай у беларускай літаратуры. Паэмы «Кругі» (1927), «Пурпуровых ветразяў узвівы…» (1929) і «Штурмуйце аванпосты будучыні!» (1929, выйшла ў 1965) уздымаюць пытанні захавання духоўнай спадчыны народа.

Аднак актыўная творчая дзейнасць Дубоўкі была перапыненая арыштам 20 ліпеня 1930 года па справе «Саюза вызвалення Беларусі». Нагодай паслужыў верш «За ўсе землі, усіх народаў свету…», апублікаваны пад псеўданімам Янка Крывічанін. У 1931 годзе ён быў асуджаны на пяць гадоў ссылкі ў Яранск, затым прымусова пераехаў у Чабаксары. У ліпені 1935 года тэрмін быў падоўжаны.

У 1937-м Дубоўку паўторна арыштавалі і асудзілі на 10 гадоў пазбаўлення волі. Жонка з сынам вярнулася ў Маскву, а затым – у Талдом. Пакаранне ён адбываў на Далёкім Усходзе, дзе, па сведчанні даследчыкаў, літаратурнай працай не займаўся.

Пасля вызвалення ў 1947 годзе Дубоўка працаваў рахункаводам у Грузіі. Але ў 1949 годзе – новы арышт і 25 гадоў зняволення. Ён адбываў пакаранне ў тбіліскай турме, а затым быў этапаваны ў Краснаярскі край, дзе працаваў сталяром.

Толькі 15 лістапада 1957 года Уладзіміра Дубоўку цалкам рэабілітавалі. Калі ён вярнуўся да літаратурнай дзейнасці, наведаў Палессе, чэрпаючы натхненне ў роднай зямлі. У 1962 годзе быў удастоены літаратурнай прэміі імя Янкі Купалы за кнігу паэзіі «Палеская рапсодыя».

Уладзімір Дубоўка памёр 20 сакавіка 1976 года ў Маскве, пакінуўшы пасля сябе багатую літаратурную спадчыну. Яго вершы, паэмы і артыкулы аказалі значны ўплыў на развіццё беларускай літаратурнай мовы і нацыянальнай думкі. Дубоўка ўнёс уклад у папаўненне слоўнікавага складу абстрактнай і навуковай лексікай, а таксама распрацоўваў уласныя праекты для літар беларускага алфавіту.

Нягледзячы на трагічны лёс, Уладзімір Дубоўка застаецца адной з самых яркіх і значных фігур у гісторыі беларускай літаратуры. Яго жыццё і творчасць служаць прыкладам стойкасці, вернасці сваім ідэалам і любові да роднай зямлі.